Zelf en zonder notaris uw aangifte van nalatenschap invullen: Waals Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest

De aangifte van nalatenschap is een document dat u binnen vier maanden na de overlijdensdatum* moet overmaken aan de FOD Financiën opdat zij de successierechten van de erfgenamen (aangeduid met een testament) zouden kunnen berekenen. In dit artikel begeleid ik u stap voor stap bij het opstellen van uw aangifte van nalatenschap zonder tussenkomst van een notaris.

⚠️ Als de termijn verstreken is, kan je in bepaalde gevallen een verlenging van één maand aanvragen bij de belastingadministratie, die één keer hernieuwbaar is. We merken trouwens op dat de termijnen variëren naargelang de plaats van overlijden (vijf maanden voor een overlijden in Europa, zes maanden voor een overlijden in de rest van de wereld). 

Een aangifte van nalatenschap opstellen zonder notaris     

Het alternatief dat we in dit artikel toelichten, is gebaseerd op het gebruik van een door de Staat ter beschikking gesteld formulier. Met dit document kan iedereen zijn of haar aangifte van nalatenschap zelf invullen en de verschillende stappen van een nalatenschap beheren. Toch zijn er drie belangrijke nadelen verbonden aan deze keuze die u zeker moet overwegen alvorens u een beslissing neemt en kiest voor een nalatenschap zonder notariskosten:

• Onvolledigheid: zonder een gedegen kennis van het erfrecht kan de indiener bepaalde wettelijke bepalingen over het hoofd zien, waardoor de verschuldigde successierechten mogelijk te laag worden berekend?

• Grotere complexiteit: de verstrekte toelichtingen zijn beperkt, en zonder kennis over het Wetboek der Successierechten loopt u makkelijk verloren tussen de ingewikkelde juridische termen. 

• Groot risico: door de aangifte van nalatenschap alleen in te vullen, stelt de indiener zich bloot aan fouten die zware gevolgen kunnen hebben. Een verkeerde aangifte kan worden gelijkgesteld met een poging tot fraude en resulteren in financiële sancties.

Hoewel de overgrote meerderheid van de mensen om de aangifte van nalatenschap op te stellen een beroep doet op een notaris, of steeds vaker op een nalatenschapsbureau, is het perfect wettelijk en mogelijk om dit document in België zelf op te stellen, ondanks de risico’s die dit inhoudt.

Aangifte van nalatenschap, rechten en weigering van erfenis

Als u denkt dat u de successierechten niet kunt betalen , weet dan dat er oplossingen bestaan. Deze stellen u echter niet vrij van de verplichting om uw aangifte van nalatenschap op te stellen na het overwegen van de verschillende beschikbare opties.

Het is altijd mogelijk om een erfenis te weigeren indien deze hoofdzakelijk uit schulden bestaat, of als u de successierechten niet kunt betalen. Om deze erfenis te weigeren, moet een bepaalde procedure worden doorlopen bij een professional. Wat de reden ook is, er zijn altijd kosten verbonden aan een weigering, behalve als de erfenis financieel zeer gering is.

Sinds kort is het mogelijk om bij een vermogensoverdracht een generatie over te slaan. Dit mechanisme maakt het voor erfgenamen mogelijk om hun deel van de erfenis af te staan aan hun eigen kinderen, zonder dat dit wordt beschouwd als een dubbele belastbare overdracht. Concreet betekent dit dat het vermogen van de grootouder direct kan worden overgedragen op de kleinkinderen als zijn of haar kind (de directe erfgenaam) in hun voordeel afstand doet van zijn erfenis. 

De stappen om in België zelf een aangifte van nalatenschap op te stellen 

Stap 1: Download het voorbeelddocument hieronder

💡 Als u het PDF-document op uw computer wilt invullen, adviseren wij u Adobe Acrobat Reader te downloaden. Het eenvoudigste is om een van de twee modellen te printen en met de hand in te vullen volgens de stappen hieronder.

PDF-formulier downloaden (2023)

Stap 2: Verzamel alle gegevens van de overledene en vul het eerste luik van het document in.

Stap 3: Verzamel de gegevens van de erfgenamen en/of legatarissen en vul het tweede luik van het document in.

💡 De wettelijke erfgenamen zijn de personen die bij wet zijn aangeduid terwijl de legatarissen de personen zijn die in het testament van de overledene zijn opgenomen.

Stap 4: Vink het juiste vakje aan en schrap wat niet past over het huwelijksstelsel van de overledene.

Stap 5: Vink het juiste vakje aan en schrap wat niet past over een eventueel testament. 

💡 Als de overledene geen testament heeft opgesteld, vink dan gewoon het vakje "De overledene heeft geen enkele uiterste wilsbeschikking getroffen” aan.

Stap 6: Geef aan of de overledene een schenking heeft gedaan en zo ja wie de begunstigde was en wat het bedrag was.

Stap 7: Geef aan of het overlijden al dan niet resulteert in een omzetting van vruchtgebruik en als dat het geval is, de betrokken goederen en personen. Ga hierbij nauwgezet te werk want deze stap kan erg complex zijn. 

Stap 8: geef de fiscale woonplaatsen van de overledene in de vijf jaar voor zijn overlijden aan (indien van toepassing).

💡 Als de overledene verschillende woonplaatsen had, verzoeken wij u de mogelijke impact hiervan op het afhandelen van deze nalatenschap goed te begrijpen omdat de plaats van indiening van de aangifte van nalatenschap en de berekening van de successierechten kunnen verschillen.

Stap 9: Vul de gegevens van de brandverzekering in opdat de administratie de waarde van de huisraad (roerende goederen) zou kunnen bepalen.

💡 Als de overledene huurder en/of eigenaar was en hij een brandverzekering had afgesloten, geef dan alle gegevens van zijn brandcontract op (naam verzekering, adres, polisnummer en waarde).

Stap 10: Geef, afhankelijk van het huwelijksstelsel van de overledene, de elementen op de de activa en passiva op. Dit gedeelte is cruciaal omdat de belastingadministratie de successierechten berekent op het belastbare netto-actief (actief - passief).

💡 Ter herinnering, het actief van een erfenis komt overeen met alle goederen, rechten en waarden die door de overledene worden overgedragen (bijv. een huis, een bankrekening), terwijl het passief alle schulden en lasten zijn die de waarde ervan verminderen (bijv. een lopende hypotheek, uitvaartkosten, onbetaalde facturen).

Stap 11: Laat de laatste bladzijde door alle erfgenamen ondertekenen en vermeld uw gemeente en de datum

Stap 12: Stuur het document met een bewijsstuk van elk element van het passief (een kopie volstaat) naar de belastingadministratie.

Wat houdt een nalatenschap zelf aangeven in?

Wie zelf een aangifte van nalatenschap opstelt, is volledig verantwoordelijk voor de lange en complexe administratieve stappen die dat met zich meebrengt. In afwachting dat deze worden doorlopen, moet u, zodra de nalatenschap is aangegeven, alle handelingen met betrekking tot de erfenis zelf stellen: 

• eventuele successierechten betalen; 

• de contracten voor water, elektriciteit, gas en verzekeringen op uw naam laten zetten; 

• aangiften bij officiële instanties in uw naam; 

• de deblokkering van de rekeningen bij de bank met behulp van het attest van erfopvolging; 

• enz.

Allemaal punten die veel tijd en bepaalde competenties vereisen. Daarom kan de notaris, maar ook een nalatenschapsbureau zoals Legacio, u helpen met de procedure van de nalatenschap, met name met de verschillende officiële stappen.

Het beste alternatief voor een notaris om in België een aangifte van nalatenschap op te stellen

De tweede optie is een beroep doen op een nalatenschapsbureau. Deze weg heeft verschillende aanzienlijke voordelen:

• Lagere kosten. Een nalatenschap aangeven via een nalatenschapsbureau is weliswaar duurder dan het door de Staat ter beschikking gestelde formulier (dat gratis is), deze kan een besparing van 1.000 tot 5.000 euro opleveren, afhankelijk van de omvang van het vermogen van de overledene in vergelijking met de traditionele notariskosten. Notarissen en nalatenschapsbureaus factureren op basis van een percentage van het brutovermogen van de overledene;

• Minder risico’s. Op basis van de door u verstrekte informatie begeleidt het nalatenschapsbureau u tijdens de aangifte zodat u niets over het hoofd ziet. Ze doen ook voorstellen voor clausules die in uw geval van toepassing kunnen zijn en de te betalen successierechten eventueel kunnen verminderen;

• Gemoedrust en efficiëntie. Als u bepaalde, meer complexe punten niet begrijpt, staat er een juridisch team tot uw dienst om uw aangifte te verduidelijken. U kunt de aangifte dus in alle gemoedsrust opsturen.

FAQ over nalatenschap zonder notaris

Kan je in België worden vrijgesteld van een aangifte van nalatenschap? 

Ja, een vrijstelling van de aangifte van nalatenschap kan worden toegekend als de erfenis geen onroerend goed bevat en er geen successierechten betaalbaar zijn.

Wat gebeurt er als de aangifte van nalatenschap te laat wordt ingediend? 

De Belgische Staat heeft het recht een bedrag van 25,00 euro per maand vertraging en per erfgenaam aan te rekenen.

Kan je meerdere aangiftes van nalatenschap indienen? 

Zolang de termijn na het overlijden niet is verstreken, is het mogelijk een tweede aangifte van nalatenschap in te dienen; deze vervangt dan de vorige. Maar de regels verschillen naargelang het gewest en zijn van toepassing afhankelijk van de woonplaats van de overledene. Het is mogelijk een nieuwe aangifte van nalatenschap in te dienen: 

• als het vermogen van de overledene na zijn of haar dood groter wordt; 

• na storting door derden van een aan de overledene verschuldigd bedrag;

• als er een nieuwe erfgenaam in de nalatenschap opduikt en de verdeling tussen de erfgenamen wijzigt.

Bij deze gebeurtenissen begint een nieuwe termijn te lopen voor de indiening van de aangifte van nalatenschap zodra de erfgenaam of erfgenamen er kennis van hebben genomen.