De erfrechtelijke reserve

Het begrip "reserve" in het kader van een nalatenschap en de verdeling van een erfenis is niet altijd goed bekend. Wie heeft recht op wat? Waarom en hoe? Wat gebeurt er als een van de reservataire erfgenamen zich benadeeld voelt? Kunnen we echt doen wat we willen met ons vermogen? Legacio bekijkt deze verschillende vragen.

Kunnen we ons vermogen naar believen verdelen? 

Wanneer iemand overlijdt zonder laatste wilsbeschikkingen (zoals een testament) opgesteld te hebben, wordt zijn nalatenschap verdeeld onder zijn wettelijke erfgenamen. Dat wil zeggen, de familie volgens een door de wet vastgestelde volgorde, de zogenaamde wettelijke devolutie. Bij gebrek aan familie, gaat de nalatenschap naar de Belgische staat. 

In sommige omstandigheden en om verschillende redenen kan het voorkomen dat iemand niet wil dat zijn goederen naar zijn familie gaan. In dit geval is het interessant om een testament op te stellen of schenkingen te doen tijdens het leven. Maar kunnen we in deze context echt doen wat we willen?

Het antwoord is niet zwart of wit. Afhankelijk van de omstandigheden, en met name de samenstelling van de familie van de overledene, kan deze laatste zijn vermogen verdelen zoals die wilt, hetzij door schenking of testament.

De reservataire erfgenamen

Er zijn twee categorieën van reservataire erfgenamen, dat wil zeggen erfgenamen aan wie de wet een minimumdeel van de nalatenschap van de overledene toekent: de kinderen en de overlevende echtgenoot.

De voorouders van de overledene (ouders en grootouders, en verder) hebben geen reserve meer. Echter, ze profiteren van wat men noemt een onderhoudsplicht ten laste van de nalatenschap. Dat wil zeggen dat de nalatenschap moet kunnen bijdragen aan hun behoeften. Deze onderhoudsplicht veronderstelt twee voorwaarden: de overledene moet zonder kinderen zijn overleden en de ascendenten moeten in nood verkeren.

In 2017 introduceerde de wetgever een grote nieuwigheid: voortaan is de reserve niet langer een concreet deel van de nalatenschap (bijvoorbeeld een kwart van de rekeningen of een kwart van de rechten in het huis), maar komt het overeen met een geldelijke vergoeding. 

Dus, als een overledene een zoon en een dochter had, een testament had opgesteld waarin hij zijn huis aan zijn dochter naliet, en dit de reserve van zijn zoon aantast, zal zijn dochter wel de enige eigenaar van het huis worden (zoals gewenst door de overledene), maar zij moet haar broer vergoeden om de billijkheid te respecteren als hij zijn reserve opeist.

Wat is de reserve van de kinderen?

Sinds de hervorming in 2017 komt de reserve van de kinderen overeen met de helft van het vermogen van de overledene, ongeacht het aantal kinderen. De kinderen verdelen vervolgens deze helft van het vermogen gelijk.

Bijvoorbeeld, als de overledene slechts één kind heeft, zal deze een reserve hebben die overeenkomt met de helft van de nalatenschap. Maar als de overledene drie kinderen heeft, zullen zij elk een reserve van een derde van deze helft hebben, met andere woorden een zesde.

Hiertegenover staat het beschikbare deel, dat wil zeggen het deel waarover de overledene kan beschikken. Het is de andere helft van het vermogen en hij kan het geven aan wie hij wil.

Het is belangrijk om te benadrukken dat de reserve niet automatisch wordt toegekend. Indien de reserve van de kinderen wordt aangetast door de erfenis van de andere erfgenamen, moeten ze een vordering instellen om hun rechten te doen gelden. 

Hoe wordt de reserve van de kinderen berekend?

De reserve van de kinderen wordt niet alleen berekend met inachtneming van de goederen die de overledene bij zijn overlijden achterlaat, maar ook de goederen die de overledene tijdens zijn leven heeft geschonken.

Het is dus niet mogelijk om kinderen te onterven door je bezittingen tijdens je leven van de hand te doen. De kinderen kunnen hun deel opeisen bij de begunstigden van de schenkingen.

Let op, als de overledene getrouwd was, zal de reserve slechts in blote eigendom zijn en niet in volle eigendom. De overlevende echtgenoot behoudt het vruchtgebruik over de nalatenschap, waardoor hij/zij de goederen kan gebruiken tot aan zijn/haar dood (waarna het vruchtgebruik automatisch eindigt en de kinderen volle eigenaars worden).

De reserve van de langstlevende echtgenoot

De reserve van de langstlevende echtgenoot is dubbel: het betreft het vruchtgebruik over de helft van de nalatenschap, evenals het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad. Deze twee reserves vullen elkaar aan.

Let op, alleen de overlevende echtgenoot heeft recht op deze reserve, dat wil zeggen de echtgeno(o)t(e) van de overledene. Wettelijk samenwonenden kunnen elkaar volledig onterven. Feitelijk samenwonenden erven wettelijk niet van elkaar (ze worden door de wet niet als familieleden beschouwd).

Hoe wordt de reserve van de overlevende echtgenoot berekend?

Bijvoorbeeld, als de nalatenschap 300.000 euro bedraagt, en binnen deze nalatenschap, de gezinswoning en het meubilair samen 250.000 euro waard zijn, zal het vruchtgebruik van de overlevende echtgenoot op 250.000 euro rusten. Dit komt overeen met de waarde van de gezinswoning en de huisraad, ook al is dit meer dan de helft van de waarde van de gehele nalatenschap.

Daarentegen, als de nalatenschap 500.000 euro bedraagt en de gezinswoning met het meubilair 150.000 euro vertegenwoordigt, zal het vruchtgebruik rusten op de gezinswoning evenals op 100.000 euro extra om de helft van het totale vermogen te bereiken.

We zien dus dat de overlevende echtgenoot tegelijkertijd recht heeft op de twee reserves.

De echtgenoot kan natuurlijk, net als de kinderen, na het overlijden afstand doen van zijn/haar reserve.

Het is interessant om te weten dat het voor echtgenoten met één of meer kinderen uit een eerder huwelijk mogelijk is om deze reserve te beperken tot een recht van bewoning en gebruik van de huisraad voor maximaal 6 maanden. Dit kan door het ondertekenen van een Valkeniersbeding om zo de kinderen niet te benadelen. Let op, dit beding is onderworpen aan zware formaliteiten. Het is dus belangrijk om hierover, enkele maanden voor het huwelijk, contact op te nemen met uw notaris.

In dit artikel hebben we dus kunnen vaststellen dat het niet altijd mogelijk is om volledig vrij over ons gehele vermogen te kunnen beslissen in het kader van een nalatenschap. Het is daarom van belang om het concept van wettelijke reserves in gedachten te houden om zo onze dierbaren problemen te besparen bij ons overlijden.